Kifer Gandhi pankor mor?
Sel reaksyon Winston Churchill – selon Shashi Tharoor – se sa not la dan fayl
bann memo kot ofisyel Angle ti pe dir li ki dimunn pe mor lor sime dan Bengal
Enn Ti Kestyon
Si mo dimann zot ki pei tiena pli gro lekonomi pandan plis letan dernye 2,000 banane ki zot pu reponn? Langleter? Lamerik? Lafrans? Lespayn? Non. Len. Len tiena pli gro lekonomi pandan 85% sa letan la. Sa ve dir 1,700 banane. Sirpri? Pa tiapran lekol? Pa konvinki? Be pran enn minit sink segon pu get sa zoli ti video ki The Economist ti fer an 2014 la. Li korobor seki Shashi Tharoor ti dir dan emisyon Q&A TV Ostralyen ABC Septam lane dernyer. Kav usi get enn rapor ADB pu gayn enn lot pies pezel. Len se enn ka interesan pu konpran konpleksite linpak kolonizasyon lor enn pei.
Avan Ek Apre Bann Angle
Bann Angle finn kontrol Len u enn bon parti sa pei la pandan 200 banane par la. Tharoor inn dir ki Len an 1800 – lor enn baz PPP (« Purchasing Power Parity ») – ti reprezant 23% lekonomi mondyal. Ler Angle kit Len finalman an 1947 sa par la ti degringole a 3%. Sa ve dir lor 150 banane par Len finn bese par plis ki set fwa. Sa donn nu enn lide ki Angle finn fer letan zot ti laba. Pa zis sa. Apar 0.5-2 milyon dimunn ki ti mor dan partisyon an 1947 – selon Wikipedia ek liv Collins ek Lapierre (Freedom at Midnight) – 10 milyon dimunn ti perdi lavi dan gran lafaminn Bengal 1770. Un byen tande. 10 milyon. Fode guete rol ki bann Angle finn zwe pu sa olokos la arive ek ki zot finn fer kan revini konpayni de Ind – ki wadire ti gayn enn kontra afermaz – finn bese. Pa fini 5.5 milyon dimunn ti mor dan enn lot gran lafaminn ant 1876 ek 1878. Plis pandan dezyem guer mondyal 2-3 milyon indyin (4.3 milyon selon Tharoor) ti mor dan enn lot lafaminn dan Bengal. Donk total dimunn kinn mor pu sa kat evenman la se environ 20 milyon. Sa uver nu lizye pu konpran nu prop kolonizasyon ek dekolonizasyon pli byen. Sa ed nu elabor enn lalis variab inportan dan tiart 1 ki osi tenir kont nu bann spesifisite istorik ek aktyel.
Variab Pu Analiz Dekolonizasyon
Evidaman plizir sa bann variab la kapav ena plis ki enn aspe. Variab « drwa bann sitwayin » par egzanp li kav kuver drwa de vot, drwa a linformasyon ek eleksyon « recall » alor ki « regle problem inportan » li anglob enn ta zafer me pa « lekonomi monokrop » u « bom demografik » parski sa de dernye la ti bann problem telman inportan ki zot aparet tusel dan sa lalis la. Lalis la ase larz pu nu konpran enn ta zafer.
Enn Ti Model Sinp
Nu kav konsider dekolonizasyon kuma enn bon zestyon. Ek grosomodo nu sikse u performans pu depann lor de zafer. Enn se resurs a nu dispozisyon ek de talan – get but lao dan tiart 2. Dan resurs nu pu truv bann zafer kuma nu ekselan konstitisyon, langaz inklian kreol, len yus, welfer stet, taksasyon progresif sutenab, nu sistem elektoral First-Past-The-Post (FPTP) ek sevings. Talan pwena bann karakteristik kuma intelizans, lidersip, determinasyon, patriotism ek manejment. Pu performans nu pu truv krwasans ekonomik, distribisyon krwasans, diversifikasyon ekonomik ek welfer stet. Welfer stet li enn resurs ek enn mezir performans an mem tan. Etan done linportans predominan ki nu sistem elektoral ek taksasyon progresif sutenab ena dan performans ek donk dekolonizasyon nu kav servi zot pu fer nu model vinn enn tigit pli detaye – get but anba dan tiart 2 – ek usi pu analiz dekolonizasyon depi lindepandans.
Dekolonizasyon Rapid, 1968-82
Malgre ki bann kondisyon ti difisil nunn asiste a enn dekolonizasyon rapid ant lindepandans ek promye 60-0. Nu kav get trwa zafer kinn arive pandan sa period la pu evalye vites ek kalite dekolonizasyon. Promye zafer se dezamorsman bom demografik. Fertilite finn pass de 4.6 an 1968 a 2.4 an 1982 (li ti 6.3 an 1963). Se enn problem konplike ki nu finn regle byen vit. Dezyem zafer se pwa disik dan nu lekonomi. Linn diminye depi 30% an 1968 a 15% an 1982. Ti inportan buz vit depi kann parski li ti enn mari surs vilnerabilite. Kav get ki dega Claudette ti fer la fin 1979 pu konpran sa pli byen. Gran mersi bann dirizan a lepok pa ti konfond disik ek enn park nasyonal dan Tanzani. Fer lot zafer ki kann ti usi inportan pu ogmant mobilite sosyal. Trwazyem zafer se etablisman nu welfer stet. Nu pu konpran so valer ankor pli byen aster kan par egzanp nu pu get bann rezonnman deryer Modicare ki pe vini le mwa prosin. Kav usi rant ladan plis an detay enn lot fwa.
Bat-bate, 1982-2005
Pandan sa period 23 an la nunn kontinye ek taksasyon progressif sutenab ek FPTP. FPTP finn permet nu form guvernman vit apre sak eleksyon ek finn permet parti mazoriter dan lalyans ki ti gayn eleksyons kontinye guverne kan lalyans la finn kase. Taksasyon progresif ek sutenab finn permet guvernman ena kas pu fer developman. Taks finn bese me li ti res sutenab me pas ase pu regle plis problem inportan ek met enn bon rezerv a kote pu bann letan dir u pu pas a enn lot nivo developman. Malgre sa, dekolonizasyon finn kontinye gras a enn bon krwasans pandan enn lepok ek finn ena enn bon distribisyon sa krwasans la. Sa ti vre omwin pu sertin lane parski distribisyon finn ase variab depandaman sirtu kisannla ti minis de finans. Se osi period kot fantasm « mirak ekonomik » finn aparet. Anfet sa 23 banane la ti bann lane bat-bate. Ler nu get bann problem inportan ki pann regle uswa valer nu rupi lor sa period la nu truve ki tiena tu sof enn mirak. Sa eksplik kifer pa pwena ‘dezyem mirak ekonomik’ sa lane la me plito ‘dezyem miraz ekonomik’.
Operasyon Tuy Sevings,
Kas Lekonomi ek Kul Moris
Apartir 2005 – tiek tiart 3 – enn bel katastrof finn kumanse. Sithanen finn bes linpo maksimal korporatif ek partikliye ki ti deza feb ek ki ti pe siport enn welfer stet bazik pu ramenn zot rapidman a 15%. Linn fer sa lor baz bann argiman falasye pu swadizan nu gayn enn krwasans 8%. Be trez banane apre pankor truv enn lane usi kot krwasans 8%. Bliye 8%, 6% usi pann truve ek moyenn se 4%. Se pa drol sirtu ki linn osi tuy sevings ek so bann politik « bean-counting » ek finn fer gabzi a gogo. FDI nonprodiktif zame pu kav fer travay ki nu sevings domestik finn fer. Li evidan sa. Pa bizin fer similasyon pu konn sa. Tusala ti koz enn mank a gayne kimilatif de omwin Rs240 milyar pu guvernman a la fin 2017 – ek Rs1.2 trilyon an term deficit kimilatif dan prodikson nasyonal – parski bann minis kinn vinn apre li finn kontinye dan sa sime infernal la. Sa eksplik rekolonizasyon ki nu pe truve depi 2005. Ek kifer pankor ranplas tu tiyo perse, pe tann palab kuma partner strategik uswa afermaz ek pa pe regle bann problem inportan. Anu get enn.
Kifer Nu Pann Resi Diminye
Fatalite Lor Sime Sistematikman
Inn fini ariv 115 mor lor sime sa lane la. Si nu ekstrapol par rapor a letan nu bizin atann ki pwena ankor 59 mor sa dernye kat mwa la. Sa pu amenn nu a enn total de 174 ki pu pir rekor dernye 50 banane. Si nu get done ant 2013 ek 2016 nu prevwar ki ankor 33 a 78 dimunn pu perdi lavi an 2018. Anu konpar nu performans ek pu Singapur. Kuma tiart 4 montre banla finn fer bel progre – an pasan zot popilasyon 4.6 fwa plis ki nu – parski zot finn met resurs ek talan pu rezud sa problem la. Isi flat tax finn fer an sort ki nu mank kas ek pa paret ki minis kone ki li pe fer. Tir permi a pwin se enn gro dal kinn fane parski sa finn kas lelan travay ki ti kumans fer.
P.S. Par Len dan lekonomi mondyal pu 10% an 2018. E li pe revinn pli gro lekonomi an 2065.
*Sa lartik la se enn ekstre modifye papye ek mem tit ki mo ti prezante dan Sinpozyom Internasyonal Lalit lor « Repiblik Moris: 50 An Dekolonizasyon: Konsta ek Propozisyon pu Akseler Dekolonizasyon » ki ti derule le 28-29 Ziyet 2018 dan horl Mama Bul Later, LPT, GRNW. Ena enn semeri sa sinpozyom la isi http://www.lalitmauritius.org/en/newsarticle/2139/report-on-lalitrsquos-symposium-on-de-colonisation/. Plizir parmi 22 papye ki ti prezante disponib isi http://www.lalitmauritius.org.