Kreol dan Parlman: enn nouvo soley pe leve?

Pou 102em edision Anou Koz Parol, nou pe met prozekter lor enn size ki finn mark aktialite politik plizier fwa sa bann dernie lane-la, e ki paret pou kontign nouri aktialite pandan ankor enn bon moman. Sirtou dan kad 50 an nou Lindepandans. Sa size-la se introdiksion Kreol dan Parlman. Pou explor sa tem-la, nou pe propoz nou bann lekter: (1) enn reflexsion ki baze lor bann deba ek devlopman resan; (2) enn kont-randi lexperyans tradiksion-similasion ki de klas etidian Liniversite Moris inn fer lane dernier.

Kan pou introdir Kreol dan Parlman?

Sa kestion-la pa ti evennman prinsipal larantre parlemanter semenn dernier. Li ti mem enn repetision enn seri kestion parlmanter ki’nn deza poze lor sa mem size-la depi, anou dir…. 40 an. Me so lintere ti spesial sann fwa-la, parski Moris pe fet so 50 an Lindepandans. Pou sa rezon-la, kestion-la ti ena enn porte diferan, alafwa istorik ek politik, konpare ek tou lezot lokazion kot li ti’nn evoke avan. Pou sa mem rezon-la, dimounn ki interese ek problem-la ti pe atann avek inpasians repons Premie Minis.

Anou dir li fran. Repons-la dan so globalite ti interesan ek permet sipoze ki, lor plan politik parlmanter antouka, nou nepli dan lepok bann deba steril ek arkaik, inflianse par bann reflex primer ou domine par bann prezize ek konplex ki nou’nn erite depi nou pase kolonial. Okontrer, linpresion ki nou’nn gagne seki zordi, deba-la finn deplase lor terin teknik. Ena enn bann « issues » teknik, administratif ek lozistik ki ankor bizin regle avan ki Kreol trouv so plas (lezitim) dan Parlman. Li bon pou konpreansion nou bann lekter ki nou rezim an detrwa mo sa bann « issues » teknik la.

Ki bann issues teknik ki kapav retard introdiksion formel Kreol dan Parlman?

Staff dan Parlman ki pou bizin pran not an Kreol pankor forme. Pou bizin donk form zot. La kot nou’nn arive, sa letap-la an verite napa sipoze konplike. Si bann zelev primer, segonder ek etidian Liniversite ou MIE pe kapav fer li, pena okenn rezon pou ki bann adilt profesionel pa resi fer li, e dan mwins letan dayer. Sa li aplike osi bien pou lansanb bann fonksioner ek lezot profesionel ki servi kreol kan zot rediz bann kominike ki destine ek gran piblik.

Bann parlmanter ki pou swazir pou koz an Kreol pou bizin konn bann paramet dan lekel zot kapav servi li, vokabiler ki apropriye dan tel ou tel sitiasion ou ki okontrer napa apropriye ditou dan ninport ki kontext (unparliamentary words). Enn komite konpoze ek bann parlmanter (aktiel ek/ou ansien), bann spesialis lalwa ek bann lingwis kapav asize otour enn latab fer enn brainstorming lor size-la ek vinn ek bann propozision.

Ena nesesite servi nouvo teknolozi, spellchecker ek software speech-to-text pou fasilit transkripsion diskour dan Parlman. Dan ka spellchecker, travay resers inn sifizaman avanse dan Liniversite Moris pou ki nou espere gagn li swa sa lane lamem, swa lane prosenn. Pou lot software-la, an rezon mem karakter fonolozik lekritir kreol, kot an zeneral sak grafem (let alfabe) koresponnn ek enn fonem (son) ek vice-versa, travay programing sipoze pli fasil pou fer ki pou bann lang kouma Angle ek sirtou Franse, kot enn mem son (fonem) kapav reprezante par plis ki 10 let (grafem) diferan ek vice-versa. Nou zis bizin fer konfians nou bann zenn zenerasion lingwis ek programer ek les zot amenn nou dan liniver modernite.

Enn lexperyans tradiksion-similasion enn deba parlmanter par bann etidian UoM

(Inpresion konpile par Yani Maury, Teaching Assistant, UoM ek Kaveesh Issur, reprezantan Ba French Year 1 ek Ba French and Translation Studies, Year 1, UoM)

Sa inisiativ-la inn pran nesans dan klas kan finn abord kestion plas kreol dan Moris. Dan ka Parlman, nou finn swazir pou esey met li an-senn pou gete koman li kapav fonksione. Reaksion ek lopinion bann etidian apre sa lexersis la bien pozitif. Dapre Neeshi Beeharry par exanp, kestion-la pa ti mem poze, parski: “Langaz lepep, nou langaz.” Pou bann lezot kamarad klas, partisip dan sa proze-la ti avan tou enn fierte, me osi enn lexperyans anrisisan. Premie dabor, finn bizin fer tradiksion enn PNQ, ki ti swazir par azar, apartir Hansard. So lobzektif: gete si size ki pe trete-la kapav fer par medium Kreol Morisien.

Dapre Cecilia Louis, « li pa ti enn tradiksion fasil parski ti ena boukou term ki nou pa servi kan nou koze toulezour; inn bizin fer resers pou trouv bann ekivalan an Kreol Morisien ».

Pou Kelly Ang-Ting Tone : « Pou met li an-senn apre letap tradiksion, dan kad Zourne International Kreol 2017, finn ena preparasion pou ki li pa kouma enn parodi ».Li ti enn lexperyans dan sans ki premie fwa ki enn evennman koumsa finn organize ek lokazion finn done pou verifie si li posib.

Nityam Beedassy, ki ti zwe rol enn Minis dan reprezantasion-la, dir ki “dimounn kapav konpran Kreol pli bien ki Angle”. Neeshi Beeharry, ki ti zwe rol Speaker, trouve ki ena boukou fos krwayans lor Kreol. “Boukou dimounn panse ki si met KM dan Parlman, li pou vilger. Me mo pa partaz sa lopinion-la akoz avek nou group, nou finn travay tradiksion la ek, dan okenn moman, pa finn ena vilgarite. Dayer mo finn fer rol Speaker, ek bann fraz-la ti ena tou zot degre formalite ki ena dan kontext Parlman.”